ΡΑΦΑΕΛ ΚΟΡΕΑ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ ΑΛΛΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΕΟΣ

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΕΚΟΥΑΔΟΡ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΕ ΤΟΥ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ!

" Εμείς οι Λατινοαμερικάνοι είμαστε ειδικοί στις κρίσεις. Όχι γιατί ίσως είμαστε πιο έξυπνοι από τους άλλους, αλλά γιατί τις έχουμε ζήσει όλες. Ο τρόπος που τις χειριστήκαμε μάλιστα ήταν τραγικός, διότι είχαμε μία και μόνη προτεραιότητα : να διασφαλίσουμε τα δικαιώματα του κεφαλαίου, έστω κι αν αυτό σήμαινε ότι η περιοχή θα βυθιζόταν σε μια μακροχρόνια κρίση χρέους. Σήμερα, παρατηρούμε με ανησυχία την Ευρώπη να ακολουθεί με τη σειρά της τον ίδιο δρόμο.

Τη δεκαετία του 1970, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής μπήκαν σε μια κατάσταση εντατικής εξωτερικής χρέωσης. [...] Αυτή η εντατική χρέωση στην πράξη προωθήθηκε –και μάλιστα επιβλήθηκε– από τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς. Η υποτιθέμενη λογική τους υπαγόρευε ότι, χάρη στη χρηματοδότηση προγραμμάτων υψηλής αποδοτικότητας, τα οποία αφθονούσαν εκείνη την εποχή στις χώρες του τρίτου κόσμου, θα φτάναμε στην ανάπτυξη, ενώ τα κέρδη από αυτές τις επενδύσεις θα επέτρεπαν την αποπληρωμή του συσσωρευμένου χρέους.

Αυτό διήρκησε ώς τις 13 Αυγούστου του 1982, όταν το Μεξικό κήρυξε αδυναμία αποπληρωμής του χρέους. Από τότε, ολόκληρη η Λατινική Αμερική αναγκάστηκε να υποστεί τη διακοπή στην παροχή δανείων από το εξωτερικό, παράλληλα με την απότομη αύξηση των επιτοκίων του χρέους τους. Δάνεια τα οποία είχαν συναφθεί με κυμαινόμενα επιτόκια της τάξης του 4% με 6%, έφτασαν ξαφνικά στο 20%. Ο Μαρκ Τουέιν έλεγε : « Ο τραπεζίτης είναι κάποιος που σας δανείζει ομπρέλα όταν έχει λιακάδα και σας την ξαναπαίρνει μόλις αρχίσει να βρέχει... ».

Έτσι ξεκίνησε η δική μας « κρίση χρέους ». Τη δεκαετία του 1980, η Λατινική Αμερική πραγματοποίησε καθαρή μεταφορά πόρων προς τους πιστωτές της αξίας 195 δισ. δολαρίων (η σημερινή τους αξία ανέρχεται περίπου στα 554 δισ. δολάρια). Την ίδια εποχή, το εξωτερικό χρέος της περιοχής σκαρφάλωνε από τα 223 δισ. δολάρια το 1980, στα... 443 δισ. δολάρια το 1991 ! Κι αυτό όχι εξαιτίας νέων δανείων, αλλά λόγω της επαναχρηματοδότησης και της συσσώρευσης τόκων.

Στην πράξη, η Νότια Αμερική είδε τη δεκαετία του 1980 να κλείνει με τα ίδια επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος των μέσων της δεκαετίας του 1970. Κάνουν λόγο για μια « χαμένη δεκαετία για την ανάπτυξη ». Στην πραγματικότητα, αυτό που χάθηκε ήταν μια ολόκληρη γενιά.

Παρόλο που υπήρχε κοινό μερίδιο ευθύνης, οι κυρίαρχες χώρες, οι διεθνείς γραφειοκρατικοί οργανισμοί, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και η Παναμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (BID), καθώς φυσικά και οι διεθνείς ιδιωτικές τράπεζες απέδωσαν συνοπτικά τις δυσκολίες στην υπερχρέωση των κρατών (overborrowing). Δεν ανέλαβαν ποτέ την ευθύνη για το ρόλο που οι ίδιες διαδραμάτισαν στην ανεύθυνη παροχή δανείων(overlending), την άλλη όψη του προβλήματος.

Οι σοβαρές δημοσιονομικές κρίσεις και οι κρίσεις υπερσυσσώρευσης εξωτερικού χρέους που προκλήθηκαν από την καθαρή μεταφορά πόρων της Λατινικής Αμερικής προς τους πιστωτές της, οδήγησαν αρκετές χώρες της περιοχής να συντάξουν «επιστολές προθέσεως» τις οποίες υπαγόρευε το ΔΝΤ. Αυτές οι δεσμευτικές συμφωνίες επέτρεπαν τη λήψη δανείων από τον οργανισμό, καθώς και την εγγύησή του στην επαναδιαπραγμάτευση των διμερών χρεών που είχαν συναφθεί με τις πιστώτριες χώρες, όλες μέλη του Κλαμπ των Παρισίων.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΗΓΕΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΕΩΝ 

Τα προγράμματα δομικής προσαρμογής και σταθεροποίησης επέβαλαν τις γνωστές συνταγές : δημοσιονομική λιτότητα, αύξηση στις τιμές των δημοσίων υπηρεσιών, ιδιωτικοποιήσεις κ.λπ.. Ένα σωρό μέτρα, τα οποία δεν είχαν στόχο να οδηγήσουν στην έξοδο από την κρίση το συντομότερο δυνατό ούτε να ενισχύσουν την ανάπτυξη και την απασχόληση, αλλά να εγγυηθούν την εξυπηρέτηση του χρέους στις ιδιωτικές τράπεζες. Τελικά, τα κράτη παρέμεναν χρεωμένα όχι μόνο σε αυτά τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αλλά και στους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, οι οποίοι προστάτευαν τα συμφέροντα των τραπεζών.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης άρχισε να επιβάλλεται στην Αμερική και στον κόσμο : ο νεοφιλελευθερισμός. H νέα «συναίνεση» ως προς τη στρατηγική της ανάπτυξης ονομάστηκε « συναίνεση » της Ουάσινγκτον, καθώς οι κύριοι εμπνευστές και διαφημιστές της ήταν οι πολυμερείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί με έδρα την Ουάσινγκτον. Σύμφωνα με το πνεύμα της μόδας, η κρίση στη Λατινική Αμερική οφειλόταν στην υπερβολική παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, στην απουσία ενός κατάλληλου συστήματος ελεύθερων τιμών και στην απομάκρυνση από τις διεθνείς αγορές –με δεδομένο ότι τα χαρακτηριστικά αυτά απέρρεαν από το λατινοαμερικάνικο μοντέλο εκβιομηχάνισης δια της αντικατάστασης των εισαγωγών.

Χάρη σε μια άνευ προηγουμένου καμπάνια ιδεολογικού μάρκετινγκ υπό τη μορφή επιστημονικής έρευνας, καθώς και στις άμεσες πιέσεις που ασκούσαν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, η περιοχή πέρασε από το ένα άκρο στο άλλο : τη δυσπιστία απέναντι στην αγορά και την υπερβολική εμπιστοσύνη στο κράτος αντικατέστησαν οι ελεύθερες συναλλαγές, η απορρύθμιση και οι ιδιωτικοποιήσεις.

Η κρίση δεν ήταν μόνο οικονομική. Προέκυψε από ένδεια ηγετών και ιδεών. Φοβηθήκαμε να σκεφτούμε για λογαριασμό μας και δεχτήκαμε παθητικά όσο και παράλογα τις έξωθεν επιταγές.

Η περιγραφή της κρίσης που βίωσε το Εκουαδόρ σίγουρα θα φανεί οικεία σε πολλούς Ευρωπαίους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πάσχει από υπερχρέωση, η οποία παράγεται και επιδεινώνεται από το νεοφιλελεύθερο φονταμενταλισμό. Μολονότι σεβόμαστε την εθνική κυριαρχία και την ανεξαρτησία κάθε περιοχής του κόσμου, μας εκπλήσσει η διαπίστωση ότι η πεφωτισμένη Ευρώπη επαναλαμβάνει κατά γράμμα όλα τα λάθη που διέπραξε χθες η Λατινική Αμερική.

Οι ευρωπαϊκές τράπεζες δάνεισαν την Ελλάδα κάνοντας πως δεν έβλεπαν ότι το ελληνικό δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν τρεις φορές μεγαλύτερο απ' ό,τι δήλωνε το κράτος. Τίθεται εκ νέου ένα πρόβλημα υπερχρέωσης, ενώ παραλείπεται να αναφερθεί η άλλη του όψη: ο υπερβολικός δανεισμός. Λες και το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν είχε ποτέ το παραμικρό μερίδιο ευθύνης.

Από το 2010 ώς το 2012, η ανεργία στην Ευρώπη έφτασε σε ανησυχητικά επίπεδα. Μεταξύ 2009 και 2012, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Ισπανία μείωσαν τις δαπάνες στον προϋπολογισμό τους κατά 6,4% κατά μέσο όρο, πλήττοντας σοβαρά με αυτό τον τρόπο τις υπηρεσίες της υγείας και της παιδείας. Η δικαιολογία για αυτή την πολιτική ήταν η έλλειψη πόρων. Ωστόσο, απελευθερώθηκαν σημαντικά χρηματικά ποσά για την ενίσχυση του τραπεζικού τομέα. Στην Πορτογαλία, στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία, τα ποσά της « τραπεζικής διάσωσης » ξεπερνούν το σύνολο των ετήσιων μισθών.

Κι ενώ η κρίση χτυπά με δριμύτητα τους λαούς της Ευρώπης, συνεχίζουν να τους επιβάλλουν τις συνταγές που απέτυχαν παντού ανά τον κόσμο.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της Κύπρου. Όπως πάντα, το πρόβλημα ξεκινά με την απορύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Το 2012, ο κακός χειρισμός του ξεφεύγει εκτός ορίων. Οι τράπεζες της χώρας, κυρίως η Τράπεζα Κύπρου και η Λαϊκή, είχαν παραχωρήσει στην Ελλάδα ιδιωτικά δάνεια για ποσά που ξεπερνούσαν το κυπριακό ΑΕΠ. Τον Απρίλιο του 2013, η τρόικα προτείνει « διάσωση » ύψους 10 δισ. ευρώ. Τη συνδέει με ένα πρόγραμμα προσαρμογής, το οποίο περιλαμβάνει τη μείωση του δημόσιου τομέα, την κατάργηση του συστήματος μερισματικής συνταξιοδότησης για τους νέους δημόσιους υπαλλήλους, την ιδιωτικοποίηση δημοσίων επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας, μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής ώς το 2018, τον περιορισμό των κοινωνικών δαπανών και τη δημιουργία ενός « ταμείου χρηματοπιστωτικής διάσωσης » που στόχο έχει να στηρίξει τις τράπεζες και να επιλύσει τα προβλήματά τους, πέρα από το κούρεμα των καταθέσεων που υπερβαίνουν τις 100.000 ευρώ.

Ουδείς αμφιβάλλει για την αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων ούτε για το ότι πρέπει να διορθωθούν σοβαρά λάθη, των προπατορικών συμπεριλαμβανομένων : η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε δεκτές στους κόλπους της χώρες με πολύ σημαντικές αποκλίσεις στην παραγωγικότητα τους, αποκλίσεις χωρίς αντανάκλαση στους εθνικούς μισθούς. Μόνο που, κατ' ουσία, οι πολιτικές που ακολουθούνται δεν έχουν ως ζητούμενο την έξοδο από την κρίση με το μικρότερο κόστος για τους Ευρωπαίους πολίτες, αλλά να εγγυηθούν την πληρωμή του χρέους στις ιδιωτικές τράπεζες.

Αναφερθήκαμε στις χρεωμένες χώρες. Τι γίνεται με τους ιδιώτες που αδυνατούν να εξοφλήσουν τα δάνειά τους ; Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ισπανίας. Η απουσία ελέγχου και η πανεύκολη πρόσβαση στο χρήμα των ισπανικών τραπεζών είχαν ως αποτέλεσμα μια τεράστια ποσότητα υποθηκευτικών δανείων, τα οποία όξυναν την κερδοσκοπία στα ακίνητα. Οι ίδιες οι τράπεζες έψαχναν πελάτες, εκτιμούσαν την τιμή της κατοικίας τους και τους δάνειζαν πάντα επιπλέον χρήματα για την αγορά αυτοκινήτου, επίπλων, ηλεκτρικών συσκευών κ.λπ..

Όταν σκάει η φούσκα των ακινήτων, ο καλόπιστος δανειολήπτης δεν μπορεί πια να πληρώνει το δάνειό του : δεν έχει δουλειά. Του παίρνουν το σπίτι, μόνο που αυτό κοστίζει πια λιγότερο από όταν το αγόρασε. Η οικογένειά του βρίσκεται στο δρόμο και χρεωμένη δια βίου. Το 2012 καταμετρήθηκαν περισσότερες από 200 εξώσεις την ημέρα, πράγμα που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις αυτοκτονίες στην Ισπανία...

Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα : γιατί δεν προστρέχουμε σε αυτονόητες λύσεις και γιατί επαναλαμβάνεται πάντα το χειρότερο σενάριο ; Διότι το πρόβλημα δεν είναι τεχνικής, αλλά πολιτικής φύσης. Καθορίζεται από το συσχετισμό δυνάμεων. Ποιος διοικεί τις κοινωνίες μας ; Οι άνθρωποι ή το κεφάλαιο ;

Το μεγαλύτερο άδικο που διαπράξαμε με την οικονομία είναι ότι την αποσπάσαμε από την αρχική της φύση, της πολιτικής οικονομίας. Μας έκαναν να πιστέψουμε ότι όλα τα ζητήματα είναι τεχνικά. Μας μεταμφίεσαν την ιδεολογία σε επιστήμη και ενθαρρύνοντάς μας να μην λαμβάνουμε υπόψη τους συσχετισμούς δυνάμεων στους κόλπους μιας κοινωνίας, μας έθεσαν όλους στην υπηρεσία των κυρίαρχων δυνάμεων, αυτών που ονομάζω « αυτοκρατορία του κεφαλαίου ».

Η στρατηγική της εντατικής χρέωσης που εξαπέλυσε την κρίση στη λατινοαμερικάνικη ήπειρο δεν είχε στόχο να βοηθήσει τις χώρες μας να αναπτυχθούν. Υπάκουε στην επείγουσα ανάγκη να τοποθετηθεί κάπου το χρηματικό πλεόνασμα που πλημμύριζε τις χρηματοπιστωτικές αγορές του « πρώτου κόσμου », τα πετροδόλαρα που οι αραβικές πετρελαιοπαραγωγές χώρες είχαν τοποθετήσει στις τράπεζες των αναπτυσσόμενων χωρών. Η ρευστότητα προερχόταν από την άνοδο στην τιμή του πετρελαίου που ακολούθησε τον πόλεμο του Οκτωβρίου του 1973, καθώς ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ) διατηρούσε τις τιμές αυτές σε υψηλά επίπεδα. Μεταξύ 1975 και 1980, οι καταθέσεις στις διεθνείς τράπεζες αυξήθηκαν από 82 σε 440 δισ. δολάρια (σημερινή αξία 1,226 τρισ. δολάρια).

Μπροστά στην ανάγκη να τοποθετηθούν τόσο σημαντικά χρηματικά ποσά, ο « τρίτος κόσμος » ξύπνησε το ενδιαφέρον. Έτσι, από το 1975 άρχισαν να παρελαύνουν οι διεθνείς τραπεζίτες που επιθυμούσαν να τοποθετήσουν κάθε είδους δάνειο –ακόμα και για τη χρηματοδότηση των τρεχόντων εξόδων και για την αγορά όπλων από τους δικτάτορες που κυβερνούσαν πολλά κράτη. Αυτοί οι γεμάτοι ζήλο τραπεζίτες, οι οποίοι δεν είχαν έρθει ποτέ στην περιοχή, ούτε καν ως τουρίστες, έφεραν μαζί τους και μεγάλες βαλίτσες με μίζες που προορίζονταν για τους δημόσιους λειτουργούς, για να τους κάνουν να δεχτούν νέα δάνεια με οποιοδήποτε πρόσχημα. Συγχρόνως, οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί και οι αναπτυξιακοί οίκοι συνέχιζαν να πουλούν την ιδέα ότι η λύση όλων ήταν να χρεώνεσαι.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΗ ΣΕ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Παρόλο που η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών χρησιμεύει, στην πράξη, στο να διασφαλίσει τη συνέχιση του συστήματος ανεξάρτητα από την ετυμηγορία της κάλπης, επιβλήθηκε ως « τεχνική » αναγκαιότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1990, υποστηριζόμενη από υποτιθέμενες εμπειρικές μελέτες που απεδείκνυαν ότι ένας τέτοιος μηχανισμός επέφερε καλύτερες μακροοικονομικές επιδόσεις. Σύμφωνα με αυτές τις « έρευνες », οι ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες μπορούσαν να ενεργούν « τεχνικά », πέρα από επιβλαβείς πολιτικές πιέσεις. Με ένα εξίσου παράλογο επιχείρημα, θα έπρεπε ομοίως να αυτονομηθεί και το υπουργείο Οικονομικών, αφού η δημοσιονομική πολιτική θα έπρεπε να έχει κι αυτή καθαρά « τεχνικό » χαρακτήρα. Όπως υπαινίχθηκε ο Ρόναλτν Κόουζ, κάτοχος του βραβείου Οικονομικών Επιστημών το οποίο προσφέρει η Βασιλική Τράπεζα της Σουηδίας στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ, τα αποτελέσματα αυτών των μελετών είχαν την εξήγησή τους : είχαν βασανίσει τόσο πολύ τα δεδομένα, ώσπου να πουν όσα ήθελαν οι άλλοι να τα κάνουν να πουν.

Στην περίοδο που προηγήθηκε της κρίσης, οι αυτόνομες κεντρικές τράπεζες αφιερώθηκαν αποκλειστικά στη διατήρηση της νομισματικής σταθερότητας, δηλαδή στον έλεγχο του πληθωρισμού, παρά το γεγονός ότι διάφορες κεντρικές τράπεζες είχαν διαδραματίσει πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη χωρών όπως η Ιαπωνία ή η Νότια Κορέα. Ώς τη δεκαετία του 1970, ο βασικός ρόλος της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας ήταν να ευνοεί τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την οικονομική μεγέθυνση. Μόνο με την πίεση του πληθωρισμού, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, προστέθηκε στο καλάθι ο στόχος της προώθησης της σταθερότητας των τιμών.

Η προτεραιότητα που δίνεται στη σταθεροποίηση των τιμών σημαίνει επίσης στην πράξη ότι εγκαταλείπονται οι πολιτικές που στοχεύουν στη διατήρηση της πλήρους χρήσης των πόρων στην οικονομία. Σε σημείο που η δημοσιονομική πολιτική αντί να αμβλύνει τα υφεσιακά επεισόδια και την ανεργία, να τα οξύνει με την αδιάκοπη συμπίεση των εξόδων.

Οι λεγόμενες « ανεξάρτητες » κεντρικές τράπεζες, που το μόνο τους μέλημα είναι η νομισματική σταθερότητα, αποτελούν κομμάτι του προβλήματος, όχι της λύσης. Είναι ένας από τους παράγοντες που εμποδίζουν την Ευρώπη να βγει συντομότερα από την κρίση.

Το δυναμικό της Ευρώπης, ωστόσο, παραμένει άθικτο. Διαθέτει τα πάντα : ανθρώπινο ταλέντο, παραγωγικές πηγές, τεχνολογία. Νομίζω ότι πρέπει να αντλήσετε ισχυρά συμπεράσματα από αυτό : εδώ έχουμε να κάνουμε με πρόβλημα κοινωνικού συντονισμού, δηλαδή πολιτικής οικονομίας της ζήτησης ή όπως θέλει να το πει κανείς. Αντίθετα, οι σχέσεις εξουσίας στο εσωτερικό των χωρών σας και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι όλες ευνοϊκές προς το κεφάλαιο, κυρίως το χρηματοπιστωτικό, λόγος για τον οποίο οι πολιτικές που εφαρμόζονται είναι αντίθετες με αυτό που θα ήταν κοινωνικά ευκταίο.

Πολλοί πολίτες, οι οποίοι δέχονται το σφυροκόπημα της υποτιθέμενης οικονομικής επιστήμης και των διεθνών γραφειοκρατιών, έχουν πειστεί ότι « δεν υπάρχει εναλλακτική ». Κάνουν λάθος. "

*Πηγή: Monde diplomatique. Επιμέλεια μετάφρασης: Κορίνα Βασιλοπούλου.

ΑΠΕΡΙΓΡΑΠΤΟ ΚΑΤΑΝΤΗΜΑ. ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ!

Του Ν. ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΥ*
Χτες, σε τηλεοπτική εκπομπή, εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ, από εκείνους που ειδικεύονται στις «κόκκινες γραμμές» και εκφωνούν δεκάρικους περί «δίκαιης φορολόγησης»,  περηφανευόταν γιατί τώρα πια, όπως είπε, «φορολογείται και το τελευταίο κατσάβραχο στην Ελλάδα»! Ο «σοσιαλιστικός» ενθουσιασμός που προκαλεί στο ΠΑΣΟΚ η φορολόγηση ακόμα και των… κατσάβραχων, εκδηλώθηκε από τον εκπρόσωπό του με τον εξής τρόπο: «Αυτό (σσ: η φορολόγηση ακόμα και των κατσάβραχων, δηλαδή…) είναι μια ήρεμη επανάσταση», απεφάνθη!
Σε άλλο κανάλι, την ίδια ώρα, ο αρμόδιος υπουργός, αφού άκουσε τους γιατρούς να περιγράφουν την πλήρη κατάρρευση  του δημόσιου συστήματος Υγείας, αφού παρακολούθησε απαθής την καταγραφή της πλήρους διάλυσης των δημόσιων νοσοκομείων, στην κραυγή απόγνωσής τους ότι «δεν αντέχουν άλλο», η απάντηση που έδωσε ήταν: «Αν δεν αντέχετε, να παραιτηθείτε»! Είναι το ίδιο πρόσωπο που ξεκίνησε την θητεία του στο υπουργείο Υγείας λέγοντας στους νοσοκομειακούς γιατρούς τα εξής δημοκρατικά και χαριτωμένα: «Έπρεπε να σας απολύσουμε για να δείτε τι εστί βερίκοκο»…
Τα χτεσινά είναι δυο ακόμα στιγμιότυπα ενός έργου που δεν διαθέτει πλέον κανένα  σεναριακό εύρημα πέραν τούτου: Τις από σκηνή σε σκηνή διαδοχικές εναλλαγές του θράσους με το ψεύδος και της αναίδειας με τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας.  Αυτό το πολιτικό καθεστώς, του ψεύδους, του θράσους, της αναίδειας και της διαστρέβλωσης, έχει διανύσει ήδη όλο τον κατήφορο της απόλυτης χρεοκοπίας του.
Τι άλλο από χρεοκοπία είναι να ποζάρει σαν «σωτήρας» ένα πολιτικό σύστημα που επί των ημερών του ξαναζωντάνεψαν οι πιο μαύρες μέρες, του Δεληγιάννη, του Βούλγαρη και της διπλής επιτήρησης της δεκαετίας του '30; Μόνο που τώρα τα ντόπια αρπακτικά στη θέση των συνεταίρων και συνεργατών τους δεν έχουν τον ΔΟΕ και την Κοινωνία των Εθνών, έχουν την ΕΕ και το ΔΝΤ.
Τι άλλο από έλλειμμα ηθικού πολιτικού έρματος αποδεικνύει ένα πολιτικό σύστημα που ποζάρει με τη μάσκα του «αναμορφωτή» τη στιγμή που επί των ημερών του νεκραναστήθηκαν οι εποχές των «φιλελλήνων» τοκογλύφων, της Εθνοτράπεζας, της Ούλεν, της Πάουερς, των «ευεργετών» τύπου Συγγρού και των Ορλάνδων; Με μια διαφορά: Στις μέρες μας η νέα «ανάπτυξη» της φτώχειας αλλά και της αναίδειας έχει άλλους χορηγούς: τις «Ζήμενς», τις «Ντόιτσε Μπανκ» και τις «Goldman Sachs»…
Έχουμε ένα πολιτικό καθεστώς που προσβάλλει και προκαλεί διαρκώς. Που ενώ θα έπρεπε να απολογείται για τα πεπραγμένα του, άλλοτε σηκώνει περιφρονητικά το φρύδι απέναντι στα θύματά του κι άλλοτε τους κάνει κηρύγματα «υπευθυνότητας» με προτεταμένο το δάκτυλο! Που παρακάμπτει ανερυθρίαστα το ερώτημα «Τις πταίει». Που μεταμφιέζει τους «Γουλημήδες» σε «Τρικούπηδες» και τους «Τζουμπέδες» σε «Βενιζέλους», παρακάμπτοντας ότι η μόνη σχέση του με τον Τρικούπη είναι το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» και η βασική του σχέση με τον Βενιζέλο είναι ότι και ο «εθνάρχης», από τις προεκλογικές δημαγωγίες ότι θα έκανε την Ελλάδα «αγνώριστη», μας πήγε σιδηροδέσμιους στα δάνεια της... «αγνωριστικοποίησης», όπως αποκαλούσαν τότε τη φτωχοποίηση του λαού.
Φυσικά, το πολιτικό καθεστώς των κοτζαμπάσηδων, ο δικομματισμός και τα δεκανίκια του, δεν θα μπορούσαν να επιδεικνύουν αυτή την απίστευτη οίηση αν δεν είχαν θέσει σε μια άνευ προηγουμένου ένταση τη μεταμοντέρνα τακτική της «βίας και νοθείας». Δηλαδή τις προπαγανδιστικές ταξιαρχίες των ενσωματωμένων ΜΜΕ, μέσω των οποίων παριστάνουν τους «σωτήρες», όταν στα πρόσωπά τους δεν θα αναγνώριζε κανείς παρά μόνο «Ηρόστρατους».
Και ποιο το αποτέλεσμα; Το αποτέλεσμα είναι αυτή η υποβασταζόμενη πολιτική φούσκα να βαφτίζει «μονόδρομο», άλλοτε τον «μαυρογιαλουρισμό», άλλοτε τον ταρτουφισμό, και άλλοτε τον ταξικό της κανιβαλισμό, ώστε να βρίσκεται στον διαχειριστικό αφρό του ενός και μοναδικού καπιταλισμού που μπορεί να υπάρξει: Είναι αυτός με τα γεμάτα θησαυροφυλάκια για τους λίγους, με τα υποβρύχια που «γέρνουν», με την αρπαχτή, τη ρεμούλα, τη λαμογιά, τη διαπλοκή και με την ξέχειλη ξιπασιά. Αυτά από τη μια μεριά. Γιατί από την άλλη μεριά, του λαού, η εικόνα παραπέμπει σε έναν ατέλειωτο «συνωστισμό της Σμύρνης».
Αυτή είναι η αλήθεια. Κι όμως, οι ένοχοι, οι υπόλογοι, οι υπεύθυνοι, όσοι τα προκάλεσαν όλα αυτά είτε με το πρόσχημα ότι «πτωχεύσαμε» είτε με το πρόσχημα «να μην πτωχεύσουμε», απευθύνονται  στο λαό που όχι απλώς τον πτώχευσαν, αλλά τον κατέστρεψαν κιόλας, για να τον εκβιάζουν κι από πάνω! Να του υπαγορεύσουν εντολές! Να τον υποβάλλουν σε νέα βάσανα, σε νέες θυσίες, σε νέο φόρο αίματος. Κι έχουν κι από πάνω και το ανεκδιήγητο πολιτικό θράσος – συνώνυμο της απερίγραπτης πολιτικής τους κατάντιας – να του «πουλάνε και μούρη» την ώρα που βαφτίζουν το κρέας - ψάρι!
Δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι θα συνεχίσουν. Όμως, ό,τι κι αν κάνουν, όποια πόζα κι αν πάρουν, όση πούδρα κι αν τους ρίξουν οι μακιγιέρ τους, το κατάντημά τους είναι απερίγραπτο. Τόσο απερίγραπτο, όσο απερίγραπτο είναι το ειδεχθές πολιτικό έγκλημα που έχουν προκαλέσει σε αυτή τη χώρα. Τόσο ειδεχθές όσο και οι «τόκοι» σε αίμα, σε φτώχεια, σε ανημπόρια, σε κατάθλιψη, που καλείται να πληρώσει ο ελληνικός λαός μετά από σαράντα χρόνια - για να μην πάμε πιο πίσω – κατασκευασμένων ευρωενωσιακών μύθων, «μεγάλων ιδεών», «εθνικών ιδεωδών», «λαμπρών νικών», «επανιδρύσεων» και «κεντροαριστεροδεξιών μετασχηματισμών».
Δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι θα συνεχίσουν. Ξέρουμε πως παρότι ο κατήφορος τους έχει πιάσει πάτο, αυτοί θα εξακολουθούν να σκάβουν κάτω κι από τον πάτο! Και σίγουρα θα φανεί οξύμωρο, αλλά ειλικρινά το ελπίζουμε. Το ευχόμαστε να συνεχίσουν! Μαζοχισμός; Το αντίθετο. Έχουμε την αίσθηση πως οι προκλήσεις που εκτοξεύουν μέσα στο κατάντημά τους, είναι το μόνο «χρήσιμο» που μπορούν να προσφέρουν ώστε κάποιοι από τα θύματά τους που δεν το έχουν κατανοήσει ακόμα, να κατανοήσουν κι αυτοί, επιτέλους, ότι κόμπος έχει φτάσει στο χτένι.
Υστερόγραφο: Χτες μπήκε και η οριστική-δικαστική-ταφόπλακα στο σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου. Φαίνεται λοιπόν πως τότε όλα έγιναν νόμιμα. Και ηθικά. Επομένως ο κ. Σημίτης είχε δίκιο: «Ας πρόσεχαν» (!) είχε πει τότε για όσους μαδήθηκαν. Η στήλη δεν λέει πως αυτοί που αθωώθηκαν ήταν ένοχοι. Δεν ξέρει αν είναι, όντως, αθώοι. Αυτά αφορούν στους δικαστές. Που κι αυτοί κρίνονται. Η στήλη εκείνο που ξέρει είναι ότι για μια ακόμα φορά το πολιτικό καθεστώς που και σήμερα απαρτίζεται από επιφανείς εκπροσώπους της εποχής του Χρηματιστηρίου, προκαλεί. Και επαναλαμβάνει με όλη της τη δύναμη: Συνεχίστε!

*Δημοσιεύθηκε στο "enikos.gr" την Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2013

ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Του ΚΩΣΤΑ ΛΑΠΑΒΙΤΣΑ*

Το ΔΝΤ πρόσφατα έδωσε συγχαρητήρια στην Κύπρο για την πιστή εφαρμογή του Μνημονίου, τουλάχιστον όσον αφορά τα δημοσιονομικά. Η κυπριακή κυβέρνηση φαίνεται ότι θα πετύχει το στόχο της δημοσιονομικής προσαρμογής κατά 7% του ΑΕΠ το 2013-2014. Τονίζοντας τη μεγάλη επιτυχία της, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι το πρωτογενές έλλειμμα για το 2014 θα είναι 3% και όχι 4,25% του ΑΕΠ. Βιάστηκαν να υπερθεματίσουν οι γνωστοί υποστηρικτές των Μνημονίων στην Αθήνα μιλώντας για την ελληνική κακοδαιμονία σε σύγκριση με την κυπριακή αποτελεσματικότητα..

Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική, όπως δείχνουν τα πρώτα αποτελέσματα από την έρευνα της κυπριακής οικονομίας που πρόσφατα ξεκίνησε το ερευνητικό δίκτυο RMF στο Λονδίνο σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Προμηθέας στη Λευκωσία, με σκοπό τη διαμόρφωση εναλλακτικού προγράμματος. Ας αφήσουμε κατά μέρος τις επιπτώσεις της σκληρότατης λιτότητας για την παραγωγή και την απασχόληση – το ΑΕΠ θα συρρικνωθεί τουλάχιστον 8% φέτος και 4% του χρόνου, ενώ η ανεργία ήδη εκτινάχθηκε στο 18%. Το πραγματικό πρόβλημα της κυπριακής οικονομίας ήταν εξαρχής το τραπεζικό σύστημα και όχι τα δημοσιονομικά. Η υπερδιόγκωση και η κρίση του τραπεζικού συστήματος δημιούργησαν τη δημοσιονομική ανισορροπία. Τι επέφερε λοιπόν το πρόγραμμα της τρόικας στις κυπριακές τράπεζες;

Η βασικότερη αλλαγή ήταν η διάλυση και απορρόφηση της Λαϊκής Τράπεζας από την Τράπεζα Κύπρου, με ταυτόχρονη ανακεφαλαιοποίηση που στηρίχτηκε στο κούρεμα των καταθέσεων για να αναπληρωθούν οι ζημιές. Η τρίτη μεγάλη εμπορική τράπεζα, η Ελληνική, επίσης ανακεφαλαιοποιήθηκε, αλλά χωρίς κούρεμα καταθέσεων. Ο σημαντικός τομέας των Συνεργατικών Τραπεζών, τέλος, ουσιαστικά εθνικοποιήθηκε και τέθηκε υπό κοινή αρχή. Στην πράξη το κυπριακό τραπεζικό σύστημα μετατρέπεται σε ολιγοπώλιο που θα κυριαρχείται από την Τράπεζα Κύπρου. Ο στόχος αυτών των αλλαγών είναι να επέλθει «εξυγίανση» για να στηριχτεί, υποτίθεται, η ανάκαμψη.

Η έρευνα του RMF και του Προμηθέα δείχνει ότι το τραπεζικό σύστημα όχι μόνο δεν «εξυγιαίνεται», αλλά έχει γίνει τελειωτικά χρεοκοπημένο. Η τρόικα έφτασε στην Κύπρο όταν το σύστημα ήδη βρισκόταν σε συρρίκνωση, την οποία και σαφώς επιτάχυνε.

Τη στιγμή αυτή το μέγεθος του κυπριακού τραπεζικού συστήματος είναι περίπου πέντε φορές το ΑΕΠ, ενώ το 2011 ήταν περίπου εννιά. Τα περιουσιακά του στοιχεία χρηματοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό από καταθέσεις: 33 δις εγχώριες, 10 εκτός ΟΝΕ, 4,5 δις ενός ΟΝΕ. Η ρευστότητα αυτή παραμένει διαθέσιμη στις τράπεζες, κυρίως λόγω των αυστηρών περιορισμών στις τραπεζικές εργασίες και στην κίνηση κεφαλαίων που έχει επιβάλλει η ΕΕ στην Κύπρο, κατά παράβαση των ίδιων της των κανονισμών. Αν αρθούν οι περιορισμοί, μεγάλο μέρος των καταθέσεων θα αποσυρθεί επιταχύνοντας τη συρρίκνωση των τραπεζών.

Ακόμη χειρότερα, οι κυπριακές τράπεζες κατέχουν δάνεια περίπου 45 δις. προς εγχώρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Τα δάνεια αυτά συνδέονται άμεσα με την αγορά ακινήτων, ή συχνά έχουν ακίνητα ως εγγύηση. Καθώς οι τιμές ακινήτων συνεχίζουν να υποχωρούν, αλλά κυρίως καθώς η βαθιά ύφεση εξαπλώνεται στην οικονομία, σε ένα πολύ μεγάλο μέρος θα αποδειχθούν «κόκκινα». Το ποσοστό ίσως ήδη να βρίσκεται στο 40%. Παρουσιάζεται έτσι το ιλαροτραγικό φαινόμενο να δημιουργείται ένα τραπεζικό σύστημα που θα κυριαρχείται από την Τράπεζα Κύπρου, μεγάλο μέρος των δανείων της οποίας θα αποδειχθούν μη εξυπηρετούμενα. Δεν είναι καθόλου απίθανο να χρειαστεί και νέο κούρεμα καταθέσεων. Προφανώς πρόκειται για μεγάλη επιτυχία…

Οι επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων στην πραγματική οικονομία που στηρίζεται υπέρμετρα στο τραπεζικό σύστημα θα είναι καταστροφικές. Η Κύπρος χρειάζεται επειγόντως εναλλακτικό πρόγραμμα που θα θέτει τις τράπεζες υπό δημόσια ιδιοκτησία και έλεγχο, ενώ θα τις εξυγιαίνει πραγματικά στη βάση κοινωνικών και εθνικών κριτηρίων. Κατόπιν θα χρειαστεί βιομηχανική πολιτική για να πετύχει την αναδιάρθρωση της οικονομίας της, ώστε να ενισχύσει τον πρωτογενή και το δευτερογενή τομέα που έχουν εξασθενήσει απαράδεκτα τις τελευταίες δεκαετίες. Εννοείται ότι θα πρέπει να συνεχιστούν οι περιορισμοί στις τράπεζες και στην κίνηση κεφαλαίων τουλάχιστον μέχρι να επέλθει σχετική σταθεροποίηση.

Είναι άκρως απίθανο ένα τέτοιο πρόγραμμα να μπορεί να εφαρμοστεί εντός της ΟΝΕ. Προς τιμήν του όμως, το κυπριακό πολιτικό σύστημα δεν έχει μετατρέψει το ζήτημα του ευρώ σε εθνικό φετίχ, όπως δυστυχώς έπραξε το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Διατηρεί έτσι τη δυνατότητα να συζητήσει την πιθανότητα εξόδου με ψυχραιμία και σοβαρότητα, πράγμα αδύνατον για το ελληνικό πολιτικό σύστημα, που πλέον αντιμετωπίζει αυτό το καίριο θέμα με ποδοσφαιρικούς όρους.

Η κυπριακή αντιπολίτευση μάλιστα επιδιώκει ανοικτά τη διαμόρφωση εθνικού σχεδίου που θα κάνει εφικτή την αντιμετώπιση ακόμη και της εξόδου, αν και όταν αυτή προκύψει, με τρόπο που θα προασπίζει τα συμφέροντα των εργαζομένων, αλλά και τις προοπτικές ανάπτυξης. Αν η ελληνική αντιπολίτευση έδειχνε έστω και τώρα τη σοβαρότητα της κυπριακής, τα πράγματα θα γίνονταν πολύ καλύτερα και στην Ελλάδα.

*Δημοσιεύθηκε στην «Ελευθεροτυπία» της Κυριακής 15 Δεκεμβρίου 2013

«ΚΟΚΚΙΝΑ ΧΡΕΗ» ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2014

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΛΙΟΥ*

Η βαθιά και παρατεταμένη κρίση στην ελληνική οικονομία που εκδηλώνεται και ως κρίση «δημόσιου χρέους», έχει και μια άλλη «αθέατη» πτυχή αλλά εξίσου σημαντική. Την κρίση του Ιδιωτικού Χρέους, που αφορά τόσο τα «κόκκινα χρέη» σε τράπεζες κυρίως λαϊκών νοικοκυριών για στεγαστικά, καταναλωτικά και επιχειρηματικά δάνεια (μικροεπιχειρήσεων, αγροτών και μεγάλων επιχειρήσεων), όσο και τα «κόκκινα χρέη» στο ελληνικό δημόσιο, σε ασφαλιστικά ταμεία και στις ΔΕΚΟ, φυσικών και νομικών προσώπων. Παρ’ ότι τα ιδιωτικά χρέη δεν αποτελούν καινούργιο φαινόμενο στην οικονομική ζωή, τα ληξιπρόθεσμα χρέη τόσο προς τράπεζες όσο και στις εφορίες, έχουν πάρει τελευταία μορφή «χιονοστιβάδας» με σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Η ανάλυση μας θα περιοριστεί στην εξέταση του ύψους και της δομής των «κόκκινων χρεών στο δημόσιο και σε ασφαλιστικά ταμεία», καθώς επίσης στον εντοπισμό των βασικών αιτίων και συνεπειών, στην αξιολόγηση των μέτρων πολιτικής της κυβέρνησης και στη διερεύνηση εναλλακτικής στρατηγικής αντιμετώπισης τους, στα πλαίσια μιας προοδευτικής πολιτικής εξόδου από την κρίση.

1. Χρέη ιδιωτών σε εφορίες, ασφαλιστικούς ταμεία και ΔΕΚΟ

Ενώ τα «κόκκινα δάνεια» στις τράπεζες υπολογίζεται τέλος 2013, να φθάσουν 70 δις € (στην ουσία 90 δις αν υπολογίσουμε και τις ρυθμίσεις που δεν είναι βιώσιμες), από την άλλη τα χρέη στις εφορίες θα ξεπεράσουν τα 65 δις, στα ασφαλιστικά ταμεία τα 21 δις και στις ΔΕΚΟ τα 2 δις. Δηλαδή σύνολο 87 δις €. Ταυτόχρονα τα χρέη του δημοσίου προς ιδιώτες υπολογίζονται σε 6 δις €, ενώ οι καταπτώσεις εγγυήσεων σε βάρος του δημοσίου από «κόκκινα δάνεια τρίτων» ανέρχονται σε 1 δις. Ειδικότερα τα ληξιπρόθεσμα χρέη στις εφορίες, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών (Οκτώβρης ’13), ανήλθαν σε 63 δις (ρυθμός αύξησης 930 εκατ. το μήνα), ενώ το 2012 ήταν 56,7 δις €, το 2011 σε 43,9 δις, το 2010 σε 38,7 δις, το 2009 σε 33,5 δις, το 2008 σε 29,4 δις, το 2006 σε 25,6 δις και το 2003 σε 11,5 δις.

Από το σύνολο των χρεών, τα 23 δις αφορούσαν χρέη 2.697.791 φυσικών προσώπων (36%), ενώ τα 40 δις χρέη ήταν 487.686 εταιριών και άλλων νομικών προσώπων (64%). Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τέλος του 2012 ο αριθμός των οφειλετών (φυσικά και νομικά πρόσωπα) ανέρχονταν σε 2.696.729, ενώ τον Οκτώβρη ’13 είχαν φθάσει 3.183.477 οφειλέτες. Αυτό δείχνει το βάθος του κοινωνικού προβλήματος. Μια από τις αιτίες αύξησης των χρεών ήταν το «χαράτσι» στα ακίνητα, το οποίο αμφισβητήθηκε έντονα από νομική, οικονομική και κοινωνική άποψη. Στο σύνολο των χρεών τα 26,7 δις € ήταν πρόστιμα (42,5%) τα οποία δύσκολα θα εισπραχθούν, ενώ τα 13,8 δις ήταν οφειλές από ΦΠΑ (22,1%), τα 11,5 δις οφειλές φόρου εισοδήματος (18,3%), κά. Κάθε οφειλέτης φυσικό πρόσωπο, χρωστούσε μέσο όρο 8.526 €, ενώ κάθε νομικό πρόσωπο, κατά μέσο όρο 81.807 €. Ωστόσο ο κύριος όγκος χρεών ήταν από εύπορα εισοδηματικά στρώματα, δεδομένου ότι οφειλέτες ως 3.000 € ανέρχονταν γύρω στο 90% του συνόλου, ενώ αντίστροφα οι μεγάλοι οφειλέτες γύρω στα 10.000 φυσικά και νομικά πρόσωπα, είχαν το 90% των χρεών.!

Ειδικότερα όσον αφορά το ΦΠΑ, το 2012 από τις 5.319.711 δηλώσεις που έπρεπε να είχαν υποβληθεί, καταγράφηκαν μόνο 4.140.911 (δηλαδή 1 στους 5 υπόχρεους δεν υπέβαλαν), ενώ μετά από όχληση της ΓΓΠΣ μόνο 1 στους 10 ανταποκρίθηκε.! Μιλάμε για ΦΠΑ που έχει εισπραχθεί στο λιανεμπόριο, ενώ στο χονδρεμπόριο υπάρχει σχετικός ετεροχρονισμός εμπορικής πράξης και εξόφλησης. Η Κομισιόν υπολογίζει την απώλεια εσόδων από τη φοροκλοπή ΦΠΑ γύρω στα 10 δις το χρόνο.! Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε το «κρυφό χόμπι» της φοροδιαφυγής κυρίως των «εύπορων» (φυσικών και εταιρικών προσώπων και off-shore εταιριών), που ανέρχεται σε 25-30% των φορολογικών εσόδων του κράτος ή 10% του ΑΕΠ, αποτελώντας τη βασική πηγή δημιουργίας ελλειμμάτων και παραπέρα δημόσιου χρέους.! Η έκθεση της «Επιτροπής Διαφάνειας» της Βουλής με επικεφαλής τον Γ.Σούρλα πρώην υπουργό ΝΔ, αναφέρει ότι το δημόσιο έχει κάθε χρόνο διαρροή εσόδων γύρω στα 10-12 δις, από λαθρεμπόριο καυσίμων, off-shore εταιρίες, «μαύρο χρήμα», πλαστά τιμολόγια, κά.

Παρ’ ότι τα «κόκκινα χρέη» στις εφορίες δεν είναι νέο φαινόμενο (δυσλειτουργίες φορολογικού μηχανισμού, φαινόμενα διαφθοράς, συνειδητής «φοροκλοπής» κυρίως «εχόντων», κά), τα τελευταία χρόνια η αύξηση τους συνδέεται με τις πολιτικές Μνημονίου που εφαρμόζουν τα κυβερνητικά κόμματα ΝΔ και ΠΑΣΟΚ με την εποπτεία της «τρόϊκάς». Ειδικότερα η αυξανόμενη επιβάρυνση των λαϊκών εισοδημάτων με άμεσους και έμμεσους φόρους μαζί και τα χαράτσια στην ακίνητη περιουσία, έχουν φέρει σε αδυναμία πληρωμής δεκάδες χιλιάδες φορολογούμενους, με αποτέλεσμα τη προσφυγή εκ μέρους του δημοσίου σε αναγκαστικά μέτρα είσπραξης, κυρίως με πλειστηριασμό ακινήτων, ακόμα και πρώτης κατοικίας.

Σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Διεύθυνσης Ελέγχων και Εισπράξεων του υπουργείου Οικονομικών, στο διάστημα Γεν’-Οκτ’ 2013, έγιναν 13.597 πλειστηριασμοί (56 σπίτια την ημέρα), πραγματοποιήθηκαν 93.330 κατασχέσεις σε «χέρια τρίτων» (καταθέσεις σε τράπεζες, κά), εκδόθηκαν 35.380 παραγγελίες κατάσχεσης και ασκήθηκαν 22.613 ποινικές διώξεις. Από τις αιτήσεις ποινικής δίωξης, με βάση το άρθρο 25 του Ν.1882/90, για χρέη που έχουν ρυθμιστεί αλλά οι φορολογούμενοι λόγω κρίσης δεν μπορούν να εξοφλήσουν (μη καταβολή τριών συνεχών δόσεων ή εφ’ άπαξ εξόφληση) αφορούν 11.849 οφειλέτες με συνολικό ύψος οφειλής 2,3 δις €. Οι 132 εφορίες της χώρας «βομβαρδίζουν» καθημερινά κάθε οφειλέτη με μέτρα αναγκαστικής είσπραξης, ενώ διασώζονται από την κατάσχεση μισθοί, συντάξεις και καταθέσεις μέχρι 1.000 €.

Τέλος μια άλλη διάσταση των ιδιωτικών χρεών, είναι και η μη καταβολή ασφαλιστικών εισφορών από επιχειρήσεις (οι μισθωτοί τις καταβάλλουν πριν πάρουν μισθό), καθώς από ελεύθερους επαγγελματίες και από αγρότες. Το σύνολο των οφειλών το Σεπτέμβρη ’13 ανέρχονταν σε 21 δις (ΙΚΑ-ΕΤΑΜ 12,8 δις και ΟΑΕΕ 9,2 δις, ΟΓΑ 0,5 δις). Το ΙΚΑ είχε 125.000 οφειλέτες με οφειλή άνω των 5.000 ευρώ, ο ΟΑΕΕ 388.000 οφειλέτες με οφειλή άνω των 5.000 ευρώ, ενώ στον ΟΓΑ από τις 619.259 ενεργούς ασφαλισμένους το 37,3% δεν κατέβαλε τις προβλεπόμενες εισφορές). Μεγάλο μέρος των χρεών στο ΙΚΑ είναι από μεγάλες επιχειρήσεις, ενώ στον ΟΑΕΕ κυρίως από μικρές. Από τις παραπάνω οφειλές, εισπράξιμες θεωρούνται μόνο το ¼ (γύρω στα 4-4,5 δις) κυρίως από το ΙΚΑ, το οποίο τελευταία έχει προβεί σε κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων ακόμα και για χρέη 10.000 €.

Επίσης λόγω των μέτρων του Μνημονίου, έχουμε το φαινόμενο των αυξανόμενων χρεών από νοικοκυριά προς φορείς Κοινής Ωφέλειας, ιδιαίτερα στη ΔΕΗ ύψους 1,3 δις, καθώς στην ΕΥΔΑΠ, ΟΤΕ και εταιρίες κινητής τηλεφωνίας. Για παράδειγμα οι απλήρωτοι λογαριασμοί στη ΔΕΗ, στην περιοχή του δήμου Θεσσαλονίκης ανέρχονται στο 13% (40.000 κατοικίες). Η ΔΕΗ έχει κόψει το ρεύμα σε 350.000 καταναλωτές. Μόνο 6 στους 10 βρίσκουν χρήματα για επανασύνδεση ή κάνουν διακανονισμό. Ταυτόχρονα υπολογίζεται ότι 35.000 νοικοκυριά συνδέουν το ρεύμα μόνα τους, λύση παράνομη και επικίνδυνη.! Οι ενταγμένοι στο «κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο» (ΚΟΤ) από 300.000 πέρυσι ανήλθαν σε 450.000 φέτος.!

Τέλος σημαντική πτυχή του ιδιωτικού χρέους, είναι οι καθυστερημένες οφειλές (κοινώς «δεδουλευμένα»), επιχειρήσεων προς εργαζόμενους. Είναι μια νέα πρακτική που εφαρμόζουν τελευταία πολλές επιχειρήσεις, είτε αντιμετωπίζουν προβλήματα είτε όχι από την κρίση, εντείνοντας την εκμετάλλευση των μισθωτών. Χαρακτηριστική περίπτωση τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά όπου οι εργαζόμενοι εξακολουθούν για 18 μήνες να είναι απλήρωτοι, ενώ δεν έχουν καταβληθεί ούτε οι εργοδοτικές εισφορές και τα ανάλογα ένσημα συνταξιοδότησης.

2. Προϋπολογισμός ‘14, φορολογική πολιτική και «κόκκινα χρέη»

Η αντιμετώπιση των «κόκκινων χρεών» στο δημόσιο, όπως και των «κόκκινων δανείων» στις τράπεζες, συνδέονται με ειδικά και γενικότερα μέτρα. Η κυβέρνηση στα πλαίσια των δεσμεύσεων του Μνημονίου και των ταξικών πολιτικών στη φορολογία, επιδιώκει την είσπραξη κόκκινων χρεών, με παλιές και νέες μεθόδους, έχοντας κυρίως στο στόχαστρο τους μικρο-οφειλέτες από τα λαϊκά στρώματα, ενώ αντίθετα ολιγωρεί, κάνοντας τα ….«στραβά μάτια» για χρέη μεγαλο-οφειλετών της οικονομική ελίτ και εύπορων εισοδηματικά στρωμάτων. Αυτή η πολιτική επιβεβαιώνεται για μια ακόμα φορά και με το νέο προϋπολογισμό του 2014. Παρ’ ότι τα μεγέθη του δεν είναι οριστικά (θα οριστικοποιηθούν από την ευρωζώνη), είναι βέβαιο ότι θα είναι προς το χειρότερο, αφού οι εκτιμήσεις για το 2013 και οι προβλέψεις για το 2014, βαδίζουν «από το κακό στο χειρότερο».!

Ειδικότερα για το 2014 προβλέπεται αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 2 δις (από 52,5 δις σε 54,6 δις), που θα προέλθουν κυρίως από την άμεση φορολογία (από 46,8 δις σε 48,7 δις) και τη φορολογία ακινήτων (από 2,7 δις σε 3,9 δις). Ο νέος νόμος για την ακίνητη περιουσία «πάει κι έρχεται», αφήνοντας ανοικτό το ζήτημα της απελευθέρωσης των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας για ληξιπρόθεσμα δάνεια στις τράπεζες από αρχές 2014, ενώ για χρέη προς τις εφορίες, οι πλειστηριασμοί δεν έχουν σταματήσει ποτέ. Το σοβαρότερο είναι ότι ενώ εντείνεται η φοροεπιδρομή στα λαϊκά εισοδήματα και το φοροκυνηγητό είσπραξης των οφειλών, τα σκανδαλώδη προνόμια σε μερίδες της ολιγαρχίας διατηρούνται και διευρύνονται (εφοπλιστές, off-shore εταιρίες, λαθρεμπόριο καυσίμων, φοροκλοπή ΦΠΑ, πολυεθνικές, και άλλες παραοικονομικές δραστηριότητες) με αποτέλεσμα της απώλεια κάθε χρόνο δεκάδων δις €.

Ο νέος «ενιαίος φόρος ιδιοκτησίας ακινήτων» (ΕΝΦΙΑ), που αντικαθιστά το «χαράτσι», αναπαράγει τον αντιλαϊκό χαρακτήρα του φορολογικού συστήματος, υπερφορολογώντας τη μικρή και μεσαία ακίνητη περιουσία, μειώνοντας από την άλλη την επιβάρυνση στη μεγάλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εισπράξεις του κρατικού προϋπολογισμού σε φόρους περιουσίας, από 487 εκατ. € το 2010, θα φθάσουν τα 3.937 εκατ. € το 2014, δηλ. αύξηση κατά 6,5 φορές. Ειδικότερα ο νέος φόρος επιβάλλει φόρο από 2 έως 13 € ανά τ.μ. σε κατοικίες, από 3 έως 9.000 € το στρέμμα σε οικόπεδα, 1 € ανά στρέμμα σε αγροτεμάχια αλλά και συμπληρωματικό φόρο με αφορολόγητο όριο 300.000 €, ενώ οι συντελεστές ξεκινούν από 0,1% και φθάνουν το 1%.

Ωστόσο στην πράξη η κλίμακα του φόρου είναι αρνητική (μεγαλύτερη επιβάρυνση έχει η μικρή και μεσαία ιδιοκτησία και χαμηλότερη η μεγάλη). Για παράδειγμα κάτοχος ακίνητης περιουσία των 10 εκατ. € το 2013 θα πληρώσει συμπληρωματικό φόρο 93.600 €, ενώ θα πλήρωνε ΦΑΠ 144.400 €, δηλαδή με το νέο φόρο θα πληρώσει λιγότερα 50.800 € (ή 35%).! Ιδιαίτερα σημαντική θα είναι η επιβάρυνση των μονοκατοικιών, των οικοπέδων, αγροτεμαχίων κά, ενώ δεν έχει καμιά ανταποδοτικότητα, σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης που τα έσοδα πάνε στην αυτοδιοίκηση. Όσον αφορά τα προσδοκώμενα έσοδα το 2014 προβλέπονται 3,24 δις, ενώ αυτά που θα εισπραχθούν θα είναι μόνο 2,65 δις, γεγονός που σημαίνει νέες «κόκκινες οφειλές» ύψους 600 εκατ. € και νέους οφειλέτες.

3. Πολιτικές αντιμετώπισης των «κόκκινων χρεών»

Οι πολιτικές αντιμετώπισης των «κόκκινων χρεών» συνδέονται με τη λήψη σειράς μέτρων (ασφαλιστικών, διοικητικών, αναγκαστικών, δικαστικών) για είσπραξη των οφειλών. Στα μέσα αναγκαστικής είσπραξης περιλαμβάνονται διοικητικά μέτρα, όπως η μη χορήγηση στον οφειλέτη και σε συνυπόχρεα πρόσωπα πιστοποιητικού φορολογικής ενημερότητας ή άλλου πιστοποιητικού προβλεπόμενου από το νόμο, η δέσμευση του συνόλου των τραπεζικών και επενδυτικών λογαριασμών κά. Το υπουργείο Οικονομικών παρ’ ότι διακηρύσσει ότι προτεραιότητα έχει το «κυνήγι» των οφειλών που δεν μπορούν να πληρώσουν (εκτιμάται ότι θα εισπραχθούν 1/3 των οφειλών), τα υπόλοιπα για να χαρακτηριστούν ανεπίδεκτα είσπραξης, πρέπει να συντρέχουν σειρά από προϋποθέσεις, όπως εντοπισμός των πάσης φύσεως περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη (κινητών, ακίνητων, απαιτήσεων σε χέρια τρίτων κά), να γίνει αναγκαστική εκτέλεση επί των υπαρχόντων περιουσιακών στοιχείων, να υπάρχει έκθεση ελέγχου από ελεγκτή, κά. Κι εδώ υπάρχει μεγάλο πρόβλημα λόγω απουσίας πολιτικής βούλησης (ολιγωρίας και βαρείας αμέλειας) να εφαρμοστούν οι νόμοι προς τους μεγαλοφειλέτες, οι οποίοι έχουν συνήθως διασυνδέσεις με κυβερνητικούς παράγοντες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο έλεγχος των off-shore εταιριών του Κρανιδίου (γύρω στις 600) που έχει περάσει σε τρεις διαφορετικές υπηρεσίες σε ένα χρόνο. Επίσης σύμφωνα με ερώτηση βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ (11.10.13), υπάρχει πλήρης αδράνεια στον έλεγχο των 6 λιστών φοροδιαφυγής μεγάλης κλίμακας (Λαγκάρντ, Λουξεμβούργου, Λιχτενστάϊν, ακίνητα Λονδίνου, 54.000 εμβάσματα εξωτερικού, κά). Σύμφωνα με έγγραφο του ΣΔΟΕ ο έλεγχος μεταβιβάζεται στις κατά τόπου εφορίες, διότι η κυβέρνηση δεν εξασφαλίζει το αναγκαίο προσωπικό για εκπλήρωση του έργου του.

Είναι προφανές ότι αυτό οδηγεί σε μη πραγματοποίηση ελέγχων και τελικά σε παραγραφή χρεών. Δεν είναι τυχαίο ότι από τους λίγους ελέγχους που έγιναν ως σήμερα προέκυψαν μεγάλα ποσά φοροδιαφυγής. Από την άλλη τα μέτρα συγχώνευσης και κατάργησης εφοριών, μείωσης προσωπικού, μη πρόσληψη ελεγκτών κά, αποδυναμώνουν τον ήδη προβληματικό φορολογικό μηχανισμό, με αποτέλεσμα η προσπάθεια είσπραξης να έχει λιγοστά αποτελέσματα. Η αυστηρότητα των νόμων εξαντλείται κυρίως στα λαϊκά στρώματα, που ορισμένες φορές φθάνουν σε ακραίες καταστάσεις (πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας για οφειλές μερικών χιλιάδων, κατάσχεση τραπεζικών λογαριασμών άνω των 1.000, ενοίκια, επιδόματα, κά).

Όσον αφορά τις οφειλές στα ασφαλιστικά ταμεία, υπάρχει ένα πλαίσιο ρύθμισης που προβλέπει εξόφληση σε 48 δόσεις, στο διάστημα 2013-17, με μείωση προσαυξήσεων και κάθε είδους επιβαρύνσεων της κεφαλαιοποιημένης οφειλής, κατά 25% εφ’ όσον το χρέος εξοφληθεί το 2017, 30% το 2016 κλπ, που φθάνει κλιμακούμενο στο 50% εφ’ όσον εξοφληθεί το 2013. Ωστόσο τα αποτελέσματα της ρύθμισης ήταν μικρά, ενώ αντίθετα τα αιτήματα συνδικαλιστικών φορέων των ΕΒΕ μιλούν για πάγωμα οφειλών, παράταση χρόνου εξόφλησης, μείωση επιτοκίου, εξασφάλιση φαρμακευτικής κάλυψης, κά. Όσον αφορά τα χρέη στη ΔΕΗ πέρα από το «κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο» για ευπαθείς ομάδες, δεν προβλέπεται καμιά άλλη ρύθμιση, πέρα από καιροσκοπικές υποσχέσεις.!

4. Εναλλακτική διέξοδος με όρους κοινωνίας

Η αντιμετώπιση των «κόκκινων χρεών» σε εφορίες και ασφαλιστικά ταμεία, δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά παρά με λογική «Σεισάχθειας», καθώς και ένα πλαίσιο οικονομικής πολιτικής προοδευτικής εξόδου από την κρίση. Ειδικότερα σε ότι αφορά τα ληξιπρόθεσμα χρέη ευπαθών κοινωνικών ομάδων (χρόνια άνεργοι, ασθενείς, υπερήλικες, κά) που έχουν εισόδημα κάτω από το ελάχιστο όριο διαβίωσης και αποδεδειγμένα δεν διαθέτουν κανένα άλλο οικονομικό πόρο, θα πρέπει να γίνει παραγραφή χρεών, ιδιαίτερα μάλιστα αν πρόκειται για οφειλές παρελθόντων ετών. Όσον αφορά για χρέη με οικογενειακό εισόδημα ως 25.000 € το χρόνο και χωρίς άλλα περιουσιακά στοιχεία εκτός της πρώτης κατοικίας, να γίνει ευνοϊκή ρύθμιση (πενταετής περίοδος και διαγραφή προσαυξήσεων). Για τις άλλες κατηγορίες οφειλετών να εφαρμοστούν τα προβλεπόμενα περί αναγκαστικής είσπραξης, ιδιαίτερα για τους «έχοντες και κατέχοντες» που συνήθως είναι και …φοροκλέπτοντες.

Το κόστος παραγραφής των παραπάνω χρεών, μπορεί να καλυφθεί με την εφαρμογή ριζοσπαστικής φορολογικής μεταρρύθμισης, που θα στηρίζεται στη συνταγματική επιταγή «συμμετοχή στα φορολογικά βάρη ανάλογα με το εισόδημα». Αυτό προϋποθέτει εφαρμογή «περιουσιολογίου» και κτηματολογίου, αλλαγή της σχέσης άμεσων-έμμεσων φόρων με μείωση των δεύτερων, προοδευτική φορολογική κλίμακα, αφορολόγητο 12.000 €, κατάργηση σκανδαλωδών φορολογικών προνομίων (εφοπλιστών, off-shore, κά), πάταξη φοροδιαφυγής και φοροκλοπής, επιτάχυνση ελέγχων στις «λίστες» φοροφυγάδων, μείωση φορολογικής επιβάρυνσης χαμηλόμισθων και χαμηλοσυνταξιούχων, φορολογική διαφάνεια και έλεγχος των ….ελεγκτών, αξιολόγηση όλων των φορολογικών κινήτρων με αναπτυξιακά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά κριτήρια, στελέχωση ελεγκτικών υπηρεσιών, εφαρμογή διασταυρούμενων φορολογικών ελέγχων, κά.

Όσον αφορά τα χρέη στα ασφαλιστικά ταμεία, χρειάζεται πολιτική ευνοϊκής ρύθμισης για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης, «πάγωμα» για δύο χρόνια της εξόφλησης χρεών και πενταετή ορίζοντα αποπληρωμής (60 δόσεις). Επίσης κατάργηση του χουντικού νόμου της προσωποκράτησης για χρέη στον ΟΑΕΕ και εξασφάλιση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ανεξάρτητα οφειλών την περίοδο «παγώματος» των χρεών, χαμηλή κλίμακα εισφοράς κοινωνικής ασφάλισης για τους μικρούς επιτηδευματίες των μειονεκτικών αγροτικών περιοχών και μικρών χωριών. Επίσης καμιά πράξη κατάσχεσης ή πλειστηριασμού για χρέη στον ΟΑΕΕ. έρευνα και τιμωρία σε όσους ευθύνονται για την κακοδιαχείριση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων, αύξηση της κρατικής επιχορήγησης για αναπλήρωση απωλειών από το «κούρεμα» των κρατικών ομολόγων κά.

Τέλος όσον αφορά τα χρέη στη ΔΕΗ θα πρέπει να διαγραφούν για τις «ευπαθείς κοινωνικές ομάδες» (φτωχές οικογένειες, ανέργους, κά), να γίνει επανασύνδεση ρεύματος και να εξασφαλιστεί δωρεάν παροχή, ως 300 kwh το μήνα, με μείωση τιμολογίων, καθώς και διεύρυνση των κριτηρίων υπαγωγής στο «κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο». Επίσης δυνατότητα διακανονισμού για εξόφληση λογαριασμών σε οικογένειες με εισόδημα ως 25.000 € το χρόνο.

Όσον αφορά το γενικότερο πλαίσιο της προοδευτικής πολιτικής εξόδου από την κρίση, χρειάζεται ριζική στροφή στην ασκούμενη οικονομική πολιτική. Η επιδίωξη «πρωτογενούς πλεονάσματος» με όχημα τη συνεχή φοροεπιδρομή στα λαϊκά εισοδήματα, «σφαγιασμός» μισθών, συντάξεων και κοινωνικών δαπανών και η λεηλασία της δημόσιας περιουσίας, δεν μπορεί να λύσει ούτε το πρόβλημα του κρατικού ούτε του ιδιωτικού χρέους. Ακόμα και 1 δις πλεόνασμα να έχει ο προϋπολογισμός κάθε χρόνο (όχι 500 ή 800 εκατ. που μιλάει η κυβέρνηση), η εξόφληση του κρατικού χρέους ύψους 325 δις, θα χρειαστούν 325 χρόνια.!! Άρα αυτό που άμεσα πρέπει να γίνει, για να σταματήσει η φτωχοποίηση του ελληνικού λαού και η παραγωγή μεταξύ άλλων «κόκκινων δανείων» και «κόκκινων χρεών» είναι η κατάργηση του Μνημονίου, η διαγραφή τουλάχιστον του μεγαλύτερου μέρους του δημόσιου χρέους, ως αφετηριακό βήμα εξόδου από την κρίση.

Ωστόσο από μόνα τους δεν αρκούν. Χρειάζεται ανάκτηση του εθνικού ελέγχου στους κύριους μοχλούς οικονομικής πολιτικής (νομισματικής, δημοσιονομικής, εισοδηματικής, αναπτυξιακής, κλπ) που τώρα βρίσκονται στα χέρια της «τρόϊκας» και της ευρωζώνης και εφαρμογή προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης, αύξησης της απασχόλησης και μείωση ανεργίας, εθνικοποίησης-κοινωνικοποίησης τραπεζικού συστήματος, πάταξης φοροδιαφυγής «εχόντων και κατεχόντων», ενίσχυση αγοραστικής δύναμης μισθών και συντάξεων, αύξησης κοινωνικών και αναπτυξιακών δαπανών, επαναφορά στο δημόσιο βιώσιμων ΔΕΚΟ, βαθιές τομές στη δημόσια διοίκηση, δημιουργία θεσμών κοινωνικού και εργατικού ελέγχου κά. Η ανακοπή της φτωχοποίησης, η ανάκαμψη της οικονομίας, η αύξηση της παραγωγής, της απασχόλησης και του εισοδήματος, αποτελούν ουσιαστικές προϋποθέσεις για ευνοϊκές ρυθμίσεις τόσο στα «κόκκινα» δάνεια και χρέη, όσο και ενίσχυσης των κοινωνικών παροχών και τη γενικότερη οικονομική, κοινωνική ευημερία.

Όλα αυτά προϋποθέτουν μια αριστερή κυβέρνηση που με την ενεργητική στήριξη του ελληνικού λαού θα φέρει σε πέρας το δύσκολο έργο της ανασυγκρότησης και πολιτιστικής αναγέννησης. Το συγκεκριμένο σχέδιο δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση στο όνομα της παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη και στο ευρώ. Αντίθετα με βάση την επίσημη θέση του ΣΥΡΙΖΑ «καμιά θυσία για το ευρώ», θα πρέπει να αντιμετωπιστούν χωρίς ταλαντεύσεις οι οποιεσδήποτε πιέσεις και εκβιασμοί που θα ασκηθούν από τις κυρίαρχες ελίτ σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.

Αναπόσπαστο στοιχείο της συγκεκριμένης εναλλακτικής στρατηγικής είναι η ύπαρξη ισχυρού κινήματος αντίστασης, αλληλεγγύης και ανατροπής με γείωση του στην κοινωνία. Ειδικότερα στο πεδίο των «κόκκινων χρεών» το κίνημα κατά των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας και το αίτημα για φορολογική δικαιοσύνη θα πρέπει να απλωθεί σε όλη τη χώρα, να ευαισθητοποιήσει και να διαμορφώσει συνείδηση σε όλα τα επίπεδα ακόμα και στο δικαστικό σώμα, ώστε να σταματήσει κάθε ενέργεια που θα θέτει υπό απειλή αφαίρεσης την πρώτη κατοικία και την προώθηση εναλλακτικής πολιτικής με κέντρο τις ανάγκες της κοινωνίας.

(*) Βασικά σημεία της εισήγησης στην Ημερίδα του «Μαρξιστικού Χώρου Μελέτης και Έρευνας» (ΜΑΧΩΜΕ), στις 12.12.13 με θέμα: «Κόκκινα χρέη στις εφορίες και ασφαλιστικά ταμεία. Η αναζήτηση λύσης με όρους κοινωνίας».

*Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ οικονομικών, μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ

Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2013

ΤΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΤΕΙΧΗ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

Θύελλα αντιδράσεων προκάλεσε στις Βρυξέλλες η πρόταση-βόμβα του Ντέιβιντ Κάμερον για σκλήρυνση της ευρωπαϊκής πολιτικής στο μεταναστευτικό. Επικαλούμενος «το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα στην Ευρώπη, σε καιρούς ειρήνης», ο Βρετανός πρωθυπουργός δεν αρκέστηκε να ζητήσει τον δραστικό περιορισμό των κοινωνικών επιδομάτων για τους αλλοδαπούς, μια ιδέα που ξεκίνησε από το Εθνικό Μέτωπο της Ζαν-Μαρίν Λεπέν, αλλά ήδη βρίσκει σύμφωνες τις κυβερνήσεις της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ολλανδίας. Προχωρώντας πιο μακριά, ζήτησε ευθέως να περιοριστεί η ελευθερία μετακίνησης, μια από τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Φυσικά, λόγος γίνεται για τη μετακίνηση προσώπων, γιατί ως προς τη μετακίνηση κεφαλαίων και εμπορευμάτων, η πατρίδα του οικονομικού φιλελευθερισμού δεν σηκώνει μύγα στο σπαθί της.

Αφορμή για την κίνηση αυτή του συντηρητικού πολιτικού στάθηκε το γεγονός ότι, από την Πρωτοχρονιά του 2014, όλοι οι Βούλγαροι και οι Ρουμάνοι θα είναι ελεύθεροι να αναζητήσουν εργασία σε οποιαδήποτε χώρα-μέλος της Ένωσης, καθώς εκπνέουν οι σχετικοί περιορισμοί. Τώρα, αν αυτός είναι και ο πραγματικός λόγος ανησυχίας για τον Ντέιβιντ Κάμερον ή αν υπερίσχυσαν στενά κριτήρια κομματικού οφέλους ενόψει των ευρωεκλογών του προσεχούς Μαΐου, είναι κάτι που αφήνεται στην κρίση του αναγνώστη.

Κι εκεί που ετοιμάζεται κανείς να συμπάσχει με τους Βούλγαρους, να σου έρχεται η επόμενη είδηση: η κυβέρνηση της Βουλγαρίας ετοιμάζεται να ορθώσει τείχος, μήκους 33 χιλιομέτρων, στα σύνορα με την Τουρκία, για να εμποδίσει την αυξανόμενη μεταναστευτική ροή - κυρίως πρόσφυγες από την κόλαση της Συρίας. Να, λοιπόν, πόσο γρήγορα το θύμα γίνεται θύτης, μαθαίνοντας να εφαρμόζει τα κόλπα του ισχυρού στο πετσί του ασθενέστερου. Είναι το τρίτο τείχος που ορθώνει η Ενωμένη Ευρώπη, ύστερα από εκείνο που ύψωσε η κυβέρνηση Θαπατέρο γύρω από τους ισπανικούς θύλακους Θέουτα και Μελίγια, στο Μαρόκο και η κυβέρνηση Παπανδρέου στον Εβρο.

Την ανέμελη δεκαετία του ’90, οι γκουρού της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, όπως ο αρθρογράφος των New York Times, Τόμας Φρίντμαν, μίλαγαν για την «επίπεδη Γη»: μία αγορά, ένα σύστημα, μία υπερδύναμη, μία σκέψη. Τα γεωπολιτικά τείχη του Ψυχρού Πολέμου είχαν πέσει και όσα έμεναν ακόμη, ως υπολείμματα εθνικών συγκρούσεων του παρελθόντος -στη Λευκωσία, στο Μπέλφαστ, στην Κορεατική Χερσόνησο- δεν θα στέκονταν όρθια για πολύ ή έτσι τουλάχιστον πίστευαν πολλοί. Ωστόσο, πρώτα η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 και ύστερα η Μεγάλη Υφεση του 2008 άλλαξαν ριζικά αυτήν την αισιόδοξη οπτική. Στη θέση της «επίπεδης Γης» ήρθε η εικόνα μιας ρηγματωμένης παγκοσμιοποίησης. Νέου είδους τείχη υψώνονται, αυτή τη φορά απέναντι στα «επικίνδυνα έθνη» της χειμαζόμενης περιφέρειας και στις «επικίνδυνες τάξεις» που διογκώνει η αποδόμηση του κοινωνικού κράτους στις μητροπόλεις. Τα παλιά εμπόδιζαν τους πολίτες να βγουν, τα καινούργια εμποδίζουν τους αποκλεισμένους να μπουν.

Αποτελεί τραγική ειρωνεία της Ιστορίας ότι την αρχή σ’ αυτό το καινούργιο χρονικό της Αγριας Δύσης την έκανε η Αμερική, το κατ’ εξοχήν έθνος μεταναστών. Το 1991, οι ΗΠΑ άρχισαν να υψώνουν το φοβερό, μεταλλικό τείχος, με τις κάμερες, τα ραντάρ, τους αισθητήρες και τους πάνοπλους μεθοριακούς φρουρούς, στα σύνορα με το Μεξικό. Τον περασμένο Ιούνιο, ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Μακέιν υπερασπίστηκε τροπολογία για την περαιτέρω ενίσχυση του τείχους, που έχει στοιχίσει τη ζωή άνω των 6.000 ανθρώπων, υπερηφανευόμενος ότι θα δημιουργηθεί «η πιο στρατιωτικοποιημένη μεθοριακή ζώνη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου». Τόσο ωραία! Τι κι αν η υπουργός Εσωτερικής Ασφαλείας, Τζάνετ Ναπολιτάνο, προειδοποιούσε: «Αν υψώσουμε ένα τείχος ύψους 15 μέτρων, θα δούμε να υψώνεται μια σκάλα 16 μέτρων»! Ή να ανοίγουν δεκάδες κι εκατοντάδες υπόγεια τούνελ κάτω από το τείχος ή και να εκτοξεύονται πύραυλοι πάνω από αυτό, όπως ανάμεσα στο Ισραήλ και την παλαιστινιακή Λωρίδα της Γάζας.

Ο «ΙΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ»

Ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν παραλληλίζει τη μεταχείριση των κοινωνικά αποκλεισμένων στον σύγχρονο, δυτικό κόσμο με την κατηγορία του homo sacer στο αρχαίο, ρωμαϊκό δίκαιο. Ο όρος «ιερός άνθρωπος» έχει διττή σημασία: κανείς δεν μπορεί να τον αγγίξει χωρίς να μιανθεί ο ίδιος, ενώ, αν και δεν είναι θεμιτό να θυσιαστεί, όποιος τον σκοτώσει δεν θα καταδικαστεί για ανθρωποκτονία. Το σύγχρονο ιταλικό δίκαιο, που επισύρει βαριές ποινές για τους καπετάνιους που διασώζουν μετανάστες από τους υγρούς τάφους της Λαμπεντούζα, δεν απέχει και πάρα πολύ από τις αρχαϊκές του ρίζες.

Ακόμα χειρότερα, η ρηγμάτωση επεκτείνεται όχι μόνο μεταξύ των εθνών, αλλά και στο εσωτερικό τους, με χαρακτηριστικό φαινόμενο τις «περιφραγμένες κοινότητες» των πλουσίων, που φυτρώνουν σαν μανιτάρια, από το Μπουένος Αϊρες, το Σάο Πάολο και το Καράκας, μέχρι το Λος Αντζελες, το Σαν Φρανσίσκο και -άλλη μια τραγική ειρωνεία- το ίδιο το Βερολίνο. Πίσω από τείχη με ηλεκτροφόρα καλώδια, κάμερες παρακολούθησης και ιδιωτικούς φρουρούς ασφαλείας, οι εύπορες τάξεις αναζητούν ασφάλεια από τον επικίνδυνο «όχλο». Στη νηπιακή της ηλικία, η αστική τάξη αναπτύχθηκε μέσα από τις οχυρωμένες κοινότητες του όψιμου Μεσαίωνα, τα περίφημα bourgs (εξ ου και ο όρος «μπουρζουαζία»). Θα έλεγε κανείς ότι αιώνες αργότερα επιστρέφει στην προϊστορία της, με έναν εθελοντικό εγκλεισμό που μοιάζει με την κοινωνική της Νέμεση.

Σχολιάζοντας τα νέα τείχη του κοινωνικού αποκλεισμού στο βιβλίο του περί βίας, ο Σλοβένος φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ γράφει: «Η λύση δεν είναι “γκρεμίστε τα τείχη και αφήστε τους όλους να μπουν μέσα”, η εύκολη, κενή περιεχομένου απάντηση των πονόψυχων, “ριζοσπαστών” του φιλελευθερισμού. Η μόνη πραγματική λύση είναι να γκρεμίσουμε το πραγματικό τείχος, όχι το αντιμεταναστευτικό, αλλά το οικονομικό- κοινωνικό: να αλλάξουμε την κοινωνία, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μη βρίσκονται στην ανάγκη να δραπετεύουν από τον δικό τους κόσμο».

Πληροφορίες:

- Τζόρτζιο Αγκάμπεν, «Homo Sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή», Scripta, 2005.

- Σλάβοϊ Ζίζεκ, «Βία, έξι λοξοί στοχασμοί», Scripta, 2010.

- Alexandra Novosseloff, Frank Neisse, «Des murs entre les hommes», La Documentation Francaise, 2007.

- Alexis Spire, «Xenophobes au nom de l’Etat social», Le Monde Diplomatique, Decembre 2013.

*Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2013